اثر بخشی برنامه های شادی بخش در نشاط کودک
چکیده:
کودکان با عزّت نفس پایین، مستعد ابتلا به افسردگی هستند و افسردگی، بر کیفیت زندگی و عملکرد تحصیی آنها تاثیرمیگذارد.لذا پژوهش حاضر، با هدف بررسی اثربخشی آموزش برنامه شادي، بر کاهش نشانه هاي افسردگی، ابعاد آن و عزت نفس کودکان انجام شده است. مطالعه از نوع نیمه تجربی، با گروههاي مداخله و کنترل و طرح پیش آزمون- پس آزمون، بر روي دانش آموزان دبستانی ناحیه یک شهر اصفهان، در سال 1391 انجام شد.
در این پژوهش 30 نفر از کودکان مورد پژوهش قرار گرفته اند. یافته های این پژوهش نشان می دهد آموزش برنامه شادي:
- بر کاهش نشانه هاي افسردگی کل
- خلق منفی
- مشکلات بین فردي
- عزّت نفس کودکان گروه آزمایش
اثرات معنی داري داشته است. بر این اساس نتیجه گیري می شود:
برنامه آموزش شادي، میتواند نشانه هاي افسردگی کودکان را کاهش و عزّت نفس آنها را افزایش دهد.
لذا لازم است در کنار سایر درمانهاي افسردگی مورد توجه واقع شود.
واژه هاي کلیدي: برنامه آموزش شادي، افسردگی، عزّت نفس، کودك
مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند سال 1392
محقق: فرحناز شاکه نیا و همکاران
خلاصه بخش هایی از این مقاله جهت مطالعه به شما عزیزان عرضه می شود:
مقدمه:
فشارهاي روانی، زمانی تنها در بزرگسالان شایع بود. اما اکنون در کودکان نیز دیده میشود. افزایش فشارهاي روانی، به شدت یافتن افسردگی می انجامد. بنابراین براي افسردگی، باید حسابی جدا از دیگر اختلالات روانی باز کرد. تا جایی که 51 الی 59 درصد میزان افسردگی، آماري است که مراکز روانپزشکی کودك ارائه میدهند. ویژگی اصلی اختلالهاي افسردگی این است که افراد، ملالت یا غم توانکاهی را احساس میکنند و در تمامی گروههاي سنّی و با هر وضعیت اجتماعی– اقتصادي دیده میشود و وقوع آن در دو جنس، در دوران کودکی تقریباً یکسان است. اما در نوجوانی نسبت دختران به پسران، 2 به 1 است. افسردگی در کودکان، موجودیت بالینی مشخصی است که ویژگیهاي معرف آن همانند ویژگیهاي مشاهده شده همین اختلال در بزرگسالان است و فقط بیان آنها، با توجه به سن و مرحله رشد کودك متفاوت می باشد.
علایم افسردگی:
به صورت مشکلات جدي سلامتی نمایان میشود.
این علائم بر کیفیت زندگی، عملکرد تحصیلی و کارکرد اجتماعی کودکان اثر میگذارد.
علائم افسردگی اگر درمان نشوند، به اختلالات روانی بزرگسالی تبدیل میشود.
پژوهشهاي پیشین:
عزّت نفس پایین و مشکل در بروز مهارتهاي اجتماعی،
تعارضات والدین و غفلت از نیازهاي جسمانی و روانی کودکان
فقدان تعامل یا تعاملات محدود با کودك را از جمله عوامل مرتبط با آسیب پذیري افسردگی کودکان میدانند.
بعضی تحقیقات نیز نشان میدهند:
اهمیت مطالعه شادي به حدي است که برخی از نظریه پردازان از جمله « Seligman» معتقدند، بهتر است به جاي توجه به افسردگی، به شادي توجه شود.
برنامه آموزش شادي کودکان:
برنامه آموزش شادي کودکان را می توان جزء مداخله هاي بخش شناختی- رفتاري به شمار آورد.
در بخش رفتاري این برنامه:
اعمال و فعالیت هاي لذّت بخش کودك از جمله: بازي، شوخ طبعی و موسیقی افزایش می یابد و پاسخهاي وي اصلاح میشود.
در بخش شناختی این برنامه :
چگونگی تعامل والد با کودك و آگاهی از احساسات و هیجانات کودك مورد توجه قرار میگیرد.
در “برنامه آموزش شادي”:
سعی میشود که چگونگی تغییردادن محیط کودك به منظور افزایش شادمانی و کاهش نشانه هاي افسردگی، به والدین آموزش داده شود.
جنبه هایی مانند:
- افزودن تعاملات مثبت کودك با والدینش
- ایجاد سازگاري بین فرزندان
- آموزش کنترل خشم در خود و کودك
- خواب و تغدیه مناسب
- اجازه بیان احساسات
- استفاده والدین از تقویت مثبت و تعلیم شیوه هاي مثبت تربیتی مورد توجه قرار میگیرد.
درمان کودکان افسرده، از چالش برانگیزترین موضوعات بالینی و بهداشت روانی است. با توجه به میزان مرگ و میر شدید ناشی از اختلال مذکور، بازبینی پیشینه مربوط، براي دستیابی به بهترین گزینه هاي درمانی ضروري است.
جدول 1- محتواي جلسات آموزش شادي از طریق والدین:
جلسه | محتوای بر نامه آموزشی |
1 | آموزش والدین (استفاده از مؤثرترین روش انتقال احساسات صمیمانه به کودك./ درمیان گذاشتن احساسات با همدیگر و توجه نمودن به احساسات کودکان./ آشنایی با مهارتهاي گوش دادن فعال بدون هر گونه اظهارنظر قبلی./ تشویق نمودن کودك به صحبت کردن در مورد احساسات و نیازهایش. / |
2 | ارائه راهکار به والدین براي افزایش عزّت نفس کودك (دادن فرصتهاي مداوم به کودك براي تصمیم گیري./ ایجاد فرصت براي کودك به منظور روبه روشدن با نتایج کارهایش./ تقویت تلاشهاي مکرّر کودك در جهت کاهش نتایج منفی اعمالش./ واکنش مناسب به موفقیتها و شکستهاي کودك./ اجتناب از به کاربردن حرفهاي رکیک و تمسخرآمیز./) |
3 | ایجاد رابطه مناسب و سازگار میان خواهر- برادرها (تعیین مقررات در خانه براي کودکان و داشتن موضعی مشابه در تنبیه و تشویق کودك./ اجتناب از مقایسه کردن فرزندان با همدیگر./ اجتناب از برچسب زدن به کودکان./ سپري نمودن زمان به صورت اختصاصی با هر کدام از فرزندان./ آگاه شدن از علّت عصبانیت و متنفّربودن فرزندان از یکدیگر./ اجازه ندادن به کودکان در صدانمودن همدیگر با اسامی زشت./) |
4 | آگاهی یافتن و توجه نمودن به عوامل ایجادکننده ترس در کودك (توجه به نشانه هاي نگرانی و ترس در کودکان./ مطمئن شدن در مورد آنچه که او را میترساند./ عادي رفتارنمودن با ترسهاي کودك./ نادیده نگرفتن ترسها./ کمک نمودن به کودك در درك و ارائه راه حل براي رفع ترسهایش./ بررسی نمودن راه حل هایی که کودك به آن رسیده و استخراج نمودن نتایج./ آموزش تمرینهاي آرمیدگی به کودك./ آموزش با خودحرفزدن مثبت به کودك./) |
5 | تشویق و ترغیب نمودن کودك به ورزش کردن (عدم تأکیدکردن بر ورزش به دلیل ظاهر و هیکل کودك./ تأکید بر فرایند و نه بر نتیجه و برنده شدن./ وادارنکردن کودك به یک فعالیت ورزشی خاص./) |
6 | آموزش والدین براي برقراري رابطه مناسب با غذا در کودك (با هم غذاخوردن./ محدودنکردن کودکان در خوردن غذاهاي خاص./ افزایش توانایی کودك براي فهمیدن و پذیرفتن نشانه هاي بدنی و آموزش اعتماد به جسم خود./ خودداري نمودن از برچسب زدن بر غذاها با عنوان خوب و بد./ خودداري از استفاده از غذا به عنوان پاداش و تنبیه./ آموزش خودباوري و رضایت از ظاهر به کودکان توسط والدین./ عدم انتقاد ازظاهر کودك./) |
7 | کمک به کودك براي داشتن خواب راحت و کافی (تعیین یک برنامه خواب منظم./ تشویق نمودن کودك به حرف زدن در مورد اضطراب هایش در موقع خواب./ فراهم نمودن یک شی دوست داشتنی براي کودك در موقع خواب./ تنظیم تاریکی و روشنایی اتاق خواب کودك./ تنظیم دماي اتاق کودك./اجازه ندادن به کودك براي تماشاي طولانی مدت تلویزیون./ اجتناب از مصرف مواد کافئین دار در هنگام خواب توسط کودك./) |
جدول 2- محتواي برنامه آموزش شادي به کودکان:
جلسه | محتواي برنامه آموزشی |
1 | شناسایی احساسات. هیجانات و حالات فیزیکی کودك از طریق بازي و نقاشی. شناسایی تفکرات غیرواقعی از طریق فعالیت حباب فکر. استفاده از مهارتهاي سازشی. استفاده از تکنیک تنفس از طریق بازيهاي فیزیکی و پرتحرّك. استفاده از تکنیک آرامش (آرمیدگی).افزایش خودآگاهی و ایجاد مهارتهاي ارتباطی از طریق اجراي بازيهاي گروهی. |
2 | بازسازي شناختی. شناسایی تحریفات شناختی و جملات تأکیدي مثبت از طریق نقاشیهاي تمرینی . تقویت اعتماد به نفس در کودك از طریق بازي” بیسکویت شانسی”، کنترل عصبانیت کودك از طریق بازي “بادکنکهاي عصبانیت”، استفاده از بازيها و مسابقه هاي فیزیکی و حرکتی براي کمک به کودکان بی میل و افسرده براي تخلیه انرژي و افزایش خلق مثبت. |
3 | بحث در مورد مفهوم شوخی و فواید ضرورت یادگیري آن به عنوان راهی براي شادبودن. کاهش ناراحتی و تنش . مقابله با مشکلات زندگی روزمرّه. تمرینات رفتاري مانند گفتگوي خنده دار با دیگر اعضاي گروه . انجام تمرینهاي لازم. |
4 | استفاده از فنونی مانند: بازي با کلمات. گفتن لطیفه و معما. تقلید از گفته ها. صداها و حرکات کمدینها، استفاده از روش کشیدن کاریکاتور. خندیدن اعضا با یکدیگر. یادداشت برداري از هر واقعه خنده دار. در میان گذاشتن تجربه هاي خنده دار با دیگر اعضاي گروه. |
5 | تسهیل ابراز بیان. احساسات و روابط کلامی بین اعضاي گروه. ایجاد آرامش و تفکر مثبت در ذهن از طریق گوش دادن به موسیقی. استفاده از موسیقی به عنوان نوعی وسیله تخلیه روانی هیجانات و احساسات ناامیدکننده در کودکان مطرود و افسرده براي پیوستن به گروه همسالان. |
نتیجه گیري:
- برنامه آموزش شادي، میتواند نشانه هاي افسردگی کودکان را کاهش و عزّت نفس آنها را افزایش دهد؛ لذا لازم است در کنار سایر درمانهاي افسردگی، مورد توجه واقع شود.
بر اساس نتایج پژوهش حاضر و محدودیتهاي آن، مواردي از قبیل:
- انجام پژوهش بر روي سایر گروههاي سنی و فرهنگی.
- استفاده از ارزیابی والدین، معلم و همسالان در دو مرحله پیش آزمون و پس آزمون.
- بررسی اثربخشی آموزش برنامه شادي بر سایر نشانه هاي روانشناختی دوران کودکی.
- مقایسه اثربخشی آموزش برنامه شادي با سایر درمانهاي نشانه هاي افسردگی کودکان.
در نظر گرفتن موارد بالا در پژوهشهاي آتی پیشنهاد میشود………….
همچنین در این پژوهش به متغیرهایی نظیر تحصیلات والدین. تعداد اعضاي خانواده و وضعیت اقتصادي- اجتماعی پرداخته نشده است. متغیرهایی که ممکن است به نحوي بر نتایج اثر گذاشته باشند. بر این اساس، یافته ها را باید با احتیاط بیشتري تفسیر کرد.
Visits: 6